Tag archieven: zanger-schrijvermuziek

De jukebox (4)

Geplaatst op door
Beantwoorden

Dit jaar schreef ik in honderd stukjes, geconcentreerd rondom evenveel liedjes, een geschiedenis van de popmuziek in het Nederlands en verwante streektalen. Verschillende mooie, leuke en interessante liedjes zijn buiten de boot gevallen. De laatste twee weken van het jaar passeren die liedjes alsnog de revue.

Deel 4: Vrouwenmuziek (Zie ook aflevering 3, 10, 17, 51, 59, 62, 79, 83, 84, 91, 92, 93, 94)

Op het eerste gezicht lijkt muziek door vrouwen misschien niet onderbelicht. Er staan dertien nummers achter het tussenkopje, veel meer dan bij de vorige drie afleveringen. Maar een klein beetje doordenken legt het probleem al bloot: dertien van de honderd nummers, dat is niet meer dan 13% van alle liedjes uit mijn rubriek. Terwijl vrouwen gewoon ongeveer de helft van de Nederlands sprekende bevolking uitmaken. Als je dan ook nog bedenkt dat in afleveringen 10, 17 en 51 een man meezingt, dan moet je toch concluderen dat het schone geslacht (een archaïsme dat feministische meelezers mij hopelijk toestaan) zwaar ondervertegenwoordigd is.

Hoe komt dat? Wel, ten eerste gaan er domweg meer mannen de popmuziek in. Synthetische tienerpop voor de grote massa wordt nog wel met zangeressen gemaakt, maar van de ‘serieuze’, organische pop zijn vrouwen in Nederland en België lang afgebleven. Grotendeels, tenminste. Rockmuziek was een machowereld waar vrouwen zich niet thuis voelden. Zij die het toch probeerden, merkten vaak dat dat gevoel terecht was. Lutgard Mutsaers, mijn docente popmuziek aan de Universiteit Utrecht, was jarenlang bassiste in vrouwenband The Broads. OOR en Aloha waren niet in hen geïnteresseerd, mannenblad Aktueel wel…
  Het gaat te ver om te zeggen dat je als vrouw totaal geen kans had. Janis Joplin en Joni Mitchell hielden zich in de wereld van de cockrock fier staande. De platen van Fay Lovsky gooiden in Nederland hoge ogen bij de critici. Maar ongebruikelijk was het wel. Het publiek zat niet echt op popmuziek van vrouwen te wachten. Terwijl vrouwen en meisjes al die tijd net zo goed naar muziek luisterden en platen kochten…

Gelukkig komt daar de laatste jaren verandering in. Nummers 91 tot en met 94 van mijn rubriek werden allemaal door vrouwen bezet, en geen van de vier moest ik er echt met de haren bij slepen. Ik moest er zelfs een paar weglaten, omdat ook op andere gebieden (muziekgenres, bevolkingsgroepen, delen van het land) de verhouding scheef was gegroeid. Die vrouwen krijgen hier alsnog een plekje, samen met een paar andere die mijn rubriek niet gehaald hebben.

We beginnen oppervlakkig: met bubblegumpop uit de jaren negentig. Eind 1995 doken drie soapsterren uit Goede Tijden, Slechte Tijden de studio in. GTST stond destijds op zijn hoogtepunt wat betreft kijkcijfers, en heel Nederland kende Babette van Veen, Guusje Nederhorst en Katja Schuurman als Linda, Roos en Jessica. Hun “Ademnood”… ach, ik hoef eigenlijk niets meer te zeggen. Meer dan 20 jaar later kent iedereen dit liedje nog steeds.

“Ademnood” gaat over een geslaagde date die wat de ikpersoon betreft niet bij één keer hoeft te blijven. Het gaat niet altijd zo soepel. Bij WOW!, een meidengroepje dat in 1997 het licht zag, halen de jongens misschien niet eens het bed: “Morgen denk ik: ‘hoe heet-‘ie ook alweer?'”
  WOW! werd, net als K3, opgericht als kloon van de Spice Girls. Ze moesten girl power uitdragen, en daar hoort kieskeurigheid met mannen ook wel bij. Helaas sloeg de act van WOW! niet breed aan, ook niet bij een jonger publiek (zoals K3). Na twee hitjes hadden de Nederlandse tieners ze wel gezien.

(Treurig detail: zowel van Linda, Roos en Jessica als van WOW! kwam één van de leden voortijdig te overlijden. Guusje Nederhorst kreeg kanker, Joëlle zat in het rampvliegtuig dat in 2010 neerstortte bij Tripoli.)
  Tussen deze tienerpopgroepjes met hun door mannen geproduceerde popliedjes en de volgende artiesten is geen groter verschil mogelijk…

Behalve discriminatie en het gebrek aan een traditie is er nog een reden waarom we zo lang moesten wachten op vrouwenmuziek in mijn rubriek. Er braken wel goede vrouwen door, maar lang niet allemaal zongen ze in het Nederlands. Denk alleen maar aan Anouk: die maakte hoog aangeslagen, goed verkopende rock, maar zong wel in het Engels. In de alternatieve hoek had je bijvoorbeeld Solex, maar ook zij schreef Engelstalige teksten. Tezelfdertijd klitten de mannen aaneen tot succesvolle Nederpopgroepen (Bløf, De Kast, Volumia!). Op die manier groeit de verhouding inderdaad wel scheef…
  Nog zo’n goede artieste die mijn rubriek niet haalde was Fay Lovsky. In de jaren tachtig en negentig bouwde ze een bescheiden fanschare op met haar intelligente en in-vrouwelijke popliedjes. Haar werk is lichtvoetig, vaak vrolijk, en vermijdt grote gebaren. Toch schuwt ze het experiment niet: ze leerde voor haar vak zelfs de theremin bespelen. Maar ja, ook zij zong in het Engels…
  Ho. Wacht eens even. Rond 2000 schakelde Fay op haar moedertaal over. Helaas dacht ik daar te laat aan. Hoog tijd om dat nu goed te maken. En hoe kan ik dat beter doen dan met “Alle liedjes op de radio”? Net als Roos Rebergen (aflevering 84) vindt zij dat alle liedjes op de radio heel veel op elkaar lijken. Ze gaan alleen maar over seks. Die manier van muziek maken past haar niet. Zij doet dat op haar eigen manier, en dat ze daarmee de media niet haalt is bijzaak:

Fay Lovsky gebruikt een beproefd recept voor vrouwen die het in de serieuze popmuziek willen maken: een andere niche opzoeken. Het is niet toevallig dat de folkmuziek relatief veel vrouwelijke sterren kende (Joan Baez, Joni Mitchell): folk was niet zo’n mannengenre als rock. In de jaren negentig zag je hetzelfde: PJ Harvey, Tori Amos en Björk zochten hun toevlucht tot een muziek met veel kunstzinnige haken en ogen maar zeer weinig rock-verwijzingen.
  In onze tijd is hiphop het grote mannenbolwerk. Vrouwelijke hiphop bestaat (Lil’ Kim, Azealia Banks), ook in het Nederlands (Slongs Dievanongs, zie aflevering 93), maar het genre is vooral het werkterrein van mannen. Dat komt door het harde, ritmische geluid (een ‘mannelijk’ geluid), maar ook door de enorme macho-erfenis die er jaren na de bloei van de gangsterrap nog steeds aan vastzit. Omdat hiphop hét genre van dit moment is, zal het probleem van de scheve geslachtsverhoudingen niet zomaar verdwijnen.
  Daarom vind je vrouwenmuziek vaak in heel andere genres. De huidige generatie Nederlandse popvrouwen zoekt haar toevlucht tot folkachtige liedjes. Soms zit daar een kunstzinnig laagje overheen (denk aan Eefje de Visser, aflevering 92), maar meestal is het toch wel eenvoud troef: mooie melodieën, gecombineerd met intelligente teksten.

Aafke Romeijn brak de laatste jaren bescheiden door met haar electropop. Ook als opiniemaakster werd ze bekend. Haar linkse, niet altijd genuanceerde standpunten passen goed bij 2017. Dat wil niet zeggen dat ze alleen over politiek zingt. “Licht aan” biedt het intelligente alternatief voor elke zomerhit:

Roos Blufpand lijkt in veel opzichten het kleine zusje van Aafke Romeijn. Rond dezelfde tijd opgekomen, zelfde niche, zelfde soort teksten. Maar ook in veel dingen wat milder. Haar muziek klinkt minder puntig, de toon van haar teksten is minder scherp, haar stem klinkt zachter. En – sorry Roos als dit nu seksistisch overkomt – mijn God, wat is ze mooi en lief!
  Hoewel ze niet, zoals Aafke Romeijn, wil provoceren, is Roos zeker “Niet bang” om haar mening te geven. Ze is overtuigd dat de wereld haar geluid nodig heeft. Dit liedje gaat duidelijk over de kloof in de maatschappij. Maar gaat het niet ook over trollen op sociale media?

     Ik ben niet bang,
     al zijn je tanden nog zo scherp.

Met dit soort muziek is het theater ook nooit ver weg. De geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek heeft altijd al nauw samengehangen met die van het Nederlandse cabaret (denk aan Neerlands Hoop [aflevering 16], maar ook aan Fresku [aflevering 97]). Ook nu nog opereren veel artiesten op de grens van beide, of liever: in beide hokjes tegelijk. Het duo Yentl & De Boer is een uitstekend voorbeeld.

Over cabaret gesproken: ook Claudia de Breij heeft mijn rubriek niet gehaald. Net niet: ik twijfelde tussen haar “Mag ik dan bij jou” en Kenny B’s “Parijs”. Uiteindelijk viel de keus op de laatste (aflevering 100) – dat andere liedje dat een stroom aan dialectcovers teweegbracht. Claudia kenden we al jaren als zangeres, cabaretière, radio- en tv-presentatrice toen ze in 2014 dit liedje lanceerde. Uiteindelijk werd het een moderne klassieker.

Vrouwen gedijen ook buiten het theater. Veel poppyer is het werk van Laura Beekman. Haar pop verschilt niet eens zo gek veel van Eefje of Aafke, maar het is allemaal net iets luchtiger, net iets meer 100%NL, en niet zo politiek beladen. Ook daar hebben we in deze verzuurde tijd weleens behoefte aan.

Ook ons laatste liedje past in deze categorie. Sanne Hans, beter bekend als Miss Montreal, bracht ons in 2008 “Just a flirt”, over een onenightstand waar niet om getreurd zal worden. Waarom probeerde die het niet in het Nederlands? Als je haar op tv hoorde, begreep je waarom: door haar knetterende Nedersaksische accent dorst ze dat gewoon niet aan. Uiteindelijk kreeg Nielson, die ze leerde kennen door haar jurylidmaatschap in De beste singer-songwriter van Nederland (zie aflevering 91), haar zover om het toch te proberen. “Hoe” werd een hit en haar accent bleek uiteindelijk geen enkel probleem meer.

Honderd keer pop in je moerstaal (91)

Geplaatst op door
Beantwoorden

Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 91.

Het was dé popmuziekhype van de jaren nul: de talentenjacht. Een groep mensen uit de muziekindustrie ging via de televisie op zoek naar een nieuwe popster. Dat formaat heeft twee voordelen. Ten eerste melden mensen zich bij bosjes aan met het vooruitzicht dat je, ook als je niet wint, op tv kunt komen. Ten tweede kent het publiek de sterren al, zodat de singles en albums niet meer in de markt moeten worden gezet.
  Het idee was niet nieuw – in de jaren zestig ontstonden zo The Monkees al en ook Marco Borsato (zie aflevering 73) dankt er uiteindelijk zijn carrière aan. Maar met teruglopende, later zelfs instortende verkoopcijfers (eind jaren negentig werd het mogelijk cd’s te kopiëren en liedjes te downloaden) werd deze korte weg naar commercieel succes erg aantrekkelijk. Starmaker, Idols, Holland’s Got Talent, Popstars, The Voice of Holland… het aantal programma’s is amper te tellen.
  Aan negatieve kritiek heeft het deze programma’s niet ontbroken. Zowat alle gevestigde artiesten, van mainstream tot underground, spraken hun afschuw uit en iedereen die een beetje muzieksmaak claimde ging ervan over zijn nek. Natuurlijk, wegwerp-artiesten en bubblegummuziek zijn al zo oud als de popmuziek zelf, maar nu werden ze wel heel erg de norm. Hoe moet je het ooit gaan maken als serieuze muzikant of band, die onderaan de ladder begint, als de muziekindustrie alleen nog maar voor kortstondige succesjes gaat?

Met die gedachte in het achterhoofd begon Giel Beelen in 2012 met iets nieuws. Het icoon van 3FM, de zender die zich graag als serieus en licht alternatief radiostation profileert, begon met een paar muzikanten die hij bewonderde aan een talentenjacht voor singer-songwriters. De kandidaten zouden hun eigen werk brengen en op hun artistieke merites worden beoordeeld. Televoting zou er niet aan te pas komen.
  De beste singer-songwriter van Nederland liep uiteindelijk vier seizoenen. Ook dit programma kwam onder vuur, bijvoorbeeld van popbladen OOR en Lust for Life. Allemaal zeikerige millennials die geen fatsoenlijke protestsong kunnen schrijven, vonden hun vergrijzende redacties. Toch moet je Beelen en co. nageven dat hun programma succesvolle artiesten opleverde, wier werk ook een paar jaar later nog redelijk overeind staat. We denken aan Douwe Bob, Nielson en Lucas Hamming. En aan Maaike Ouboter, die in 2013 voor het memorabelste moment uit de geschiedenis van het programma zorgde.

Het liedje is zo bekend dat het nauwelijks introductie behoeft. Het fragment is al bijna net zo bekend. Maaike, een mooi jong meisje, komt binnen met een heftig verhaal: mijn beide ouders zijn al tijdens mijn puberteit overleden. Een weeskind dus. Hoe vaak maak je dat in het Nederland van de eenentwintigste eeuw nog mee?
  De vraag “Wat ga je spelen?” kan ze niet zo kordaat beantwoorden. Ze komt niet verder dan “een liedje over iemand missen”, begeleid met het nodige “nou eh”, “gewoon” en “weet je”.
  Logisch dat ze maar gauw begint te zingen. Ruim vier minuten lang brengt ze een eenvoudig, verstild liedje. Af en toe wordt er ingezoomd op de jury. Die houdt natuurlijk altijd zijn mond tijdens een optreden, maar toch lijken ze stiller te zijn dan anders. Je ziet ze geen vin meer verroeren, en het lijkt wel of ze hun ogen wijd opensperren om alles goed te kunnen horen. (Ja, ik bedoel wat ik schrijf!)
  Na het slot barst Sanne Hans (“Miss Montreal”) in tranen uit. Giel Beelen troost haar, maar houdt het evenmin droog: “Sanne, jij ook al?” Eric Corton, de stoere rockman met tatoeages, houdt natuurlijk zijn zelfbeheersing. Hij is ook de eerste die iets kan zeggen: “Je hebt iets heel moois gemaakt!” Eric legt Maaike uit dat haar taalvirtuoze tekst de luisteraar tot in het diepste weet te raken – iedereen althans die weleens met verlies te maken heeft gehad.
  Cortons compliment is tweeledig: het liedje vertoont een grote taalvirtuositeit, en de tekst weet de luisteraar universeel te raken. Taalvirtuositeit, spelen met woorden, is een vaardigheid die je aan kunt leren. Het is niet gemakkelijk en aangeboren affiniteit met taal helpt wel. Misschien is Maaike fan van drs. P of diverse cabaretiers. In ieder geval beheerst ze op haar negentiende al moeiteloos het metrum van haar moedertaal, en rijgt ze zinvolle klankassociaties aan elkaar alsof het pindasnoeren zijn:

     Ik mis je, ik mis je.
     Ik grijp je, ik gris je.
     Ik wil je, bespeel je,
     ik roer en beveel je (…)

Maar met een taalspel heb je nog geen mensen tot tranen ontroerd. Daar moet je echt gevoel voor hebben, en dat is niet zo gemakkelijk aan te leren. “Orator fit, poeta nascitur” luidt het spreekwoord: De redenaar wordt gemaakt, de dichter wordt geboren.
  En of Maaike Ouboter daar gevoel voor heeft! Vertrouwd als ze is met haar moedertaal, durft ze ook de grammatica in haar expressieve voordeel om te buigen. Maaike doet in het liedje dingen in haar eentje, maar die draaien allemaal om degene die er niet meer is. Om dat uit te drukken maakt ze onovergankelijke werkwoorden overgankelijk:

     Je ademt en leeft me,
     siddert en beeft me.

En niet te vergeten: “In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister”. Een echte taalvirtuoos weet wanneer hij moet stoppen. In het refrein gaat het gewoon weer rechttoe rechtaan:

     Maar al denk ik soms dat het zo beter is,
     kan ik het niet helpen dat ik je soms mis…

Het liedje zit muzikaal uiterst eenvoudig in elkaar. De begeleiding bestaat uit 6/8-figuren op de gitaar waarvan alleen de bastoon wisselt. De vulstemmen blijven steeds dezelfde, waardoor ze nauwelijks een harmonische of een melodische functie hebben maar vooral ‘kleuring’ zijn. Het slepende tempo en de manier van zingen maken het liedje wat plechtstatig, maar welbeschouwd is de tekst verre van pathetisch. Maaike bezingt wel haar verdriet, maar beklaagt zichzelf nauwelijks, terwijl ze daar (gezien de biografische achtergrond van het nummer) best reden toe heeft.

Nadat Eric Corton zijn analyse heeft beëindigd, is het de beurt aan Giel Beelen. Dat hij zo stil was, komt doordat hij aan zijn vader dacht. En dat had hij al jaren niet meer zo intens gedaan. Toch komt ook hij met een nuchter en beslist oordeel: “Ik zou niet heel veel plannen maken deze zomer.” Met andere woorden: jij gaat het hoogstwaarschijnlijk maken en het druk krijgen met de muziek.
  Giels voorspelling is uitgekomen. “Dat ik je mis” werd een hit, en niet Maaikes enige. Twee jaar later kwam er een album uit. Kom daar bij Jim en Jamai van Idols eens om: twee jaar wachten met een album en de mensen willen je muziek nog steeds kopen.