Categorie archieven: Recensies

Daniël Lohues – Moi

Geplaatst op door
Beantwoorden

Dat Daniël Lohues bijna met de regelmaat van een klok nieuwe platen uitbrengt mag intussen bekend zijn. Alleen toen hij enkele jaren geleden Herman Finkers met Koo wit de floo hielp, schoot een eigen album erbij in, verder levert hij al sinds 2008 jaarlijks een plaat af, steevast van hoog niveau, met mooie liedjes die vaak het alledaagse overdenken. Slechte platen maakt Lohues niet. Fans en andere mensen die zijn nieuwe plaat Moi blind hebben gekocht, hebben ook dit jaar niets te vrezen: Lohues is nog steeds heel erg Lohues. Prima zo, want er zijn ook artiesten die hun fans acht jaar in spanning laten zitten voor een plaat die vervolgens het wachten niet echt waard bleek.

Voor zijn nieuwe werkstuk is de Drentse zanger-schrijver teruggegaan naar de formule van Allennig, het meesterlijke vierluik dat hij tussen 2006 en 2010 maakte. (Onlangs verscheen het op vinyl in een prachtige doos. Ik heb de cd’s al, maar alles in mij schreeuwt “hebbe-hebbe-hebbe”!) Op een enkel studio-effect na doet hij alles helemaal alleen, niet met de sessiemuzikanten die er de afgelopen jaren bij waren. De albumtitel is dubbelzinnig: moi is een Nedersaksische groet, maar je kunt het ook op zijn Frans opvatten en “ik” lezen. Een singer-songwriter wordt immers geacht over zichzelf te zingen. (Ook het album van vorig jaar, Aosem, was voor tweeërlei uitleg vatbaar: “awesome”.)
  De tekst en muziek doen weer vertrouwd aan. Begeleid met banjo, gitaar of piano, in een stijlenpalet variërend van cabaret met klassieke invloeden tot country en blues, zingt hij over de liefde, het platteland en de kleine en grote dingen in het leven. Wel heeft de tijdgeest vat op de Drentse muzikant: een paar liedjes tonen de grimmigheid van de huidige tijd. Terreur, oorlog en polarisatie maken deze plaat erg 2017.
  Midden op de plaat klinken liedjes over weer een verbroken relatie. Over de identiteit van zijn geliefden tasten we vaak in het duister, maar vorig jaar hoorden we dat hij een relatie had met zijn 15 jaar jongere collega Stéphanie Struik (ook bekend als Stevie Ann). “En toen kwam jij”, klonk het op Aosem. Is hun relatie intussen weer voorbij? Ligt het ingewikkeld? Of zingt de Drentse minnezanger hier over eerdere liefdespijn? Google biedt geen uitkomst. In ieder geval blijkt liefdesverdriet maar weer eens de vruchtbaarste bodem voor artistiek succes.

Dat Moi vertrouwd aandoet, is ook zijn grootste euvel. Het werk met de Louisiana Blues Club niet meegerekend is dit al Lohues’ tiende soloplaat, en steeds heeft hij zich binnen hetzelfde idioom begeven. Dat is geen ramp, want zijn muzikale blik was van meet af aan wijd en zijn platen bestrijken altijd meerdere stijlen. Maar je denkt wel steeds vaker: “waar heb ik dat liedje eerder gehoord?” Met de meesterwerken van eerdere jaren in je achterhoofd wordt het moeilijk om evenveel ontroering te voelen als in 2008 of 2011. Bovendien kent de plaat haar mindere nummers. Zo is Lohues niet op zijn best als hij breed uitgemeten knallers wil schrijven. “Maak joe waor” is een aandachttrekker, maar geen hoogtepunt, en doet daarin denken aan “Goed hööi komt zelden van slecht grös” en “Op ’t platteland”. Ook diverse tekstregels die niet of niet goed rijmen vielen me negatief op. Dat zijn we niet gewend van iemand die zijn taal zo goed beheerst.
  Niet alle nummers zijn inwisselbaar voor oudere. “Kom, dans met mij” heeft me bijzonder geraakt: het doet me denken aan een liedje van mij waarvan de blauwdruk al dertien jaar in mijn hoofd zit, maar dat ik nooit heb afgemaakt. Nu is het te laat, nu heeft de vakman het geschreven. Muzikaal ook zeer interessant is “Widukind” (over de laatste heerser der Saksen, die het tegen de Franken moest afleggen), waarin Lohues handig laveert tussen een traditionele, modale melodie en moderner muziekidioom. De tekst is vrij nationalistisch, en dat zijn we van de man die het nationalisme in zijn columns vaak afwijst niet gewend. “Widukind, Widukind / Zien geest weijt zachies op de wind.” Maar Lohues is natuurlijk gewoon Nedersaks en heeft reden genoeg om een speciale band te voelen met Groningers, Achterhoekers en Westfalers.

Wat ik van de plaat moet vinden, weet ik nog niet. Er zit geen sleet op Daniël Lohues, wel op zijn formule. Zijn albums beginnen op elkaar te lijken en dat is zonde. Voor iemand die hem niet (goed) kent is dit echter een prima instapplaat; net zo goed als alle andere. Laten we hopen dat de bard van Erica zich de komende jaren vernieuwt, dan kan hij weer jaren mee. Want aan zijn talent, werklust en veelzijdigheid zal het ook nu niet liggen.

Peter Slager – Slik

Geplaatst op door
1

“Let op mijn woorden: die gaat solo”, zeide mien docente Popmuziek Lutgard Mutsaers a in 2004 over Paskal Jakobsen. Bløf stoeng toen zò’n bitje op z’n ‘oôgtepunt qua roem en erkennienge: ‘eêl ’t land luusterde d’rnae en as poplief’ebber ko jen ’t nog maeke. “Is-ie z’n tekstschrijver kwijt!”, was ’t antwoord van eên van mien mee-studenten. Neênt, daer ao Mutsaers nie an gedocht: de typische teksten van Bløf, die-an nie bie iedereêne in de smaek valle mae d’n band wè z’n smoel geve, komme uut de penne van bassist Peter Slager. Misschien mochte ze dan saeme solo vedder?

Dit jaer is ’t dan zòver gekomme: Paskal Jakobsen én Peter Slager bin allebei solo gegae. Alleên: nie saeme, mae aollebei mee d’r eige project. En laeme maer eêrlijk weze: van Peter ao gin mens da verwacht. ‘Ie is zòas de meêste bassisten noga verlege, nie echt ’n podiumbeêste as Paskal, meêr iemand die-a in de schae bluuft. Dan moe je constant nae de konte van de zanger kieke, mae dat is vò zukke mensen beter as 40.000 man publiek recht in d’r gezicht.
  ’t Is dan ok nie vreêd da Peter de vurm kies die bie zò iemand ’t beste past: die van singer-songwriter. Stille, bescheie liedjes daerin ’n ver’ael verteld oor, en minder ’n show gebrocht. Vò dit project koos t’n vedder vò zien moerstaele, ’t Zeêuws van Dreister (Dreischor), Schouwen-Duveland. Da’s a ‘eêl wat. Je kan de taele nog zo goed spreke, je za toch opnieuw schrieve lere moete a je ’t meêr as twintig jaer in ’t ‘Ollands gedaen ei. En Zeêland is nie de beste provincie vo dit soort werk. Onderwiel dan ze in Friesland, Limburg en Oôst-Nederland an de lopenden band mee dialectmuziek kwaeme, bleef ’t in ’t zuudwesten groôtendeels beperkt toet streektroubadours en d’n boerenrockband Surrender. Mae kiek, ’n paer jaer vromme was t’r ineêns Broeder Dieleman uut Zeêuws-Vlaendere mee serieuze muziek de eige taele, dus noe wou Peter ’t ok wè’s probere.

Bløf wier in z’n tropenjaeren altoos aol ’n echte Zeêuwsen band genoemd, wat ze eigelek glad nie wouwe. Ze zoenge nie over Zeêland, nie in ’t Zeêuws en nie op ’n typisch Zeêuwse manier. En as ’t dan toch ins over Zeêland goeng, zòas in “Aan de kust”, dan was dat ironisch. Die schae ‘aelt Slager ‘ier avast in. Vanaf liedje eên is de setting Dreister en omstreken. Sterker nog: vanaf d’n titel a. Iedereêne die wè is mee baemisse in Zeêland is gewist, weêt dan d’r dan waerschoewiengsbordjes nessens de wegt stae mee ‘slik’ d’rop. De lèste jaeren moe d’r ‘modder’ vò in de plekke komme omdan die ‘Ollanders ’t aors nie zouwe begriepe; as dat deugaet, kan de plaettitel nog ’n daed van verzet ore. Mae goed, slik dus. En ‘windstil’ (“Ik ‘oôpte op de wind / Dat ’n m’n douwe zou zòas da kon as kind”). Of “As d’n diek straks breekt”. ‘Ie weêt ‘r mooie diengen mee te zeien: ‘oe at ’t in z’n eige durp toch ’n bitje tegevaolt, maer ok dat ’n nie zò noôdig de sterre ‘oef te wezen (zòas Paskal): “Oesters zonder paerels smaeke goed.” Ok as ’n gewoon zeit wat ’n bedoel, kom zien wiesdom goed uut:

   In de groôte stad bin ‘k ’n opgeslote beêst
   In zonsondergangen gloeie ‘ier nie nae
   Ik mis de polders en de dunen en de zeê
   En de zoute wind die deu m’n ‘arte raest.

Dat de man teksten schrieve kon wiste me van eiges a jaeren. Van z’n muziekkwaliteiten wiste me alleên dat ’n basgitaor speelde. Maer ’n ‘ei nog wè meer in z’n mars. Schrief je eve mee: gitaor, ukulele, guitalele, banjo, ‘akkebord, contrabas (ok gestreke eej!), piano, trapurgel, Shrutibox (trek’armonica) en percussie speelt ’n neffens de bas nog op de plaet! En live (bie de plaetpresentaotie donderdag in Middelburg) è’k ‘m ok nog ‘ommel zien spele. En o jae, zienge, dat doet ’n ok nog. Zien stemme is nie zò sterk as die van Paskal, mae zuver en vreêd expressief. Goed geschikt vò dit soort repertoire dus. En dienk jen eige maer in: d’r staet ’n cover van Tom Waits op ’t album! Dan weê’k toch wè welke van tweê da’k liever ore…
  In de muziek ‘ore men ’n antal singer-songwriters vromme. Deu zien veezieïg’eid (is dat ’n woord?) doet ’n an Daniël Lohues dienke. De plaete is ok op ’tzelfde label as d’n dieën z’n solowerk uutgebrocht, en Slager gebruuk dezelfde sessiemuzikanten. In de media verschenen a vergeliekiengen mee Sufjan Stevens; da’s wè de groôste eêre die je ’n zanger-schriever bewieze kan. ’n Bitje de folk- of alt-country-‘oek gaet ’t zeker wè op. Dat maek d’n ‘oes trouwens a bos dudelijk: de foto’s komme uut Dreister en omgevienge, mae bie sommige plaetjes is ’t, a je ’n bitje scheel kiekt, juust asof je ergest in ’t diepe zuie van de VS staet.
  Slager schrieft ‘eêl mooie liedjes, daerin d’n in de beste traditie mee weinig middels complete sfeerbeelden weêt te maeken. Eên dienk moet ’n misschien nog lere. Zien liedjes ‘ebbe nie vreêd vee hitpotentie. “As d’n diek straks breekt” komt ‘r nog ’t kortste bie, mae ’t bluuf nie in j’n ‘oôd ‘ange as “O, m’n bloedmooie Zeêland”, wat-a ’n vertaelinge van Ryan Adams (“Oh my sweet Carolina”) is. Nie “Aan de kust”, mae dát zou noe ins goed geschikt weze as nieuw volkslied! Ok “In de kouwe hrond” doet ’t goed, mae dat is dieën cover van Tom Waits. De pakkendste liedjes komme dus van aoren.
  Dat beteêkent nie dat de rest van de liedjes tweêderangs is. Nie alleên bin ze daevò vees te goed gemaekt, ze vurme ok saeme de plaete. Slik is ’n echte saemen’angende plaete mee ’n verbindend thema en ’n dudelijk verloôp, wat-a gae van d’n trugkeer nae ’t ouwerlijk durp toet an d’n doôd laeter: nog eên keer zwemme in zeê, en asjeblief nie alleêne. ’n Bitje somber, maer alla, dat bin me van die zanger-schrievers wè gewend.
  Schrieven in ’t Zeêuws ‘oeft ’n nie meer te leren. Ik docht eêst eve van wè: in ’t liedje “O m’n bloedmooie Zeêland” stae wè wat woorden die alleên rijme a je ze op z’n ‘Ollands uutspreekt. Mae live ao d’n aol uutgeleid dat ’n precies dat liedje eêst nae ’t ‘Ollands ao vertaeld, en toen docht: mae dat moet ik feitelijk op z’n Zeêuws zienge. In de aore liedjes is ’t andersom: d’r komme woorden in vò die in ’t Ollands nie rijme zouwe. Wat wè nog beter kan, is de spellienge. Die is nie zò consequent en liekt ’n bitje op gevoel gedae. Zou Peter deze recensie leze, dan eit ’n ‘ier de link nae de Schriefwieze(r) van Noe. Graeg gedae. 🙂

Eerlijk gezeid è ‘k deze plaete blind gekocht. Zò’n biezonder project wou ik ‘oe dan ok in ‘uus ‘ebbe, ‘oe ’t ok kloenk. ‘k È d’r gin moment spiet van g’oad. Wat meer is: ik kan ze iedereêne anraede. En dat zeie ‘k nie van aolle muziek die ‘k zelf goed vinde. A je fan bin van Bløf, oor je ‘ier vast blieë van. A je Bløf zò beu bin as gespoge spek, ‘oor je ‘ier wat-an ze nog meer kunne. A je van Zeêland ‘ouwt, ei je ‘ier je portie. A je internationaol gericht bin, is ‘ier ’n ‘eêl pront werkje Amerikaonse muziek. Kom noe nie an mee “Ik verstae d’r gin klap van”: de teksten zitte d’rbie, en wat-a je nie begriept, kan je an mien vraege!

Amsterdam Sinfonietta – Glass en filmmuziek

Geplaatst op door
Beantwoorden

Zo kom je nooit op een concert en zo bezoek je twee per week, zolang het geld strekt. Met alle ellende in de wereld kun je maar beter niet avond aan avond thuis zitten, dat zal het zijn. In ieder geval had ik motivatie genoeg om vanavond in TivoliVredenburg te gaan luisteren naar Amsterdam Sinfonietta, met een programma dat het strijkorkest eerder al op November Music speelde. Het programma omvatte diverse filmpartituren alsmede het tweede vioolconcert van Philip Glass.
  Het verbaasde mij enigszins dat het programma met redelijk eigentijdse muziek de Grote Zaal toch goeddeels vol kreeg. Ongetwijfeld speelde de naam van soliste Isabelle van Keulen mee, alsook de sterk gegroeide populariteit van Glass onder mensen van alle leeftijden. De aankomend jubilaris (de Amerikaan wordt in januari 80) heeft deze maanden over aandacht sowieso niet te klagen.
  Strijkmuziek in de Grote Zaal heeft trouwens zo haar nadelen. Het geluid is relatief zacht en hoewel de akoestiek van de zaal haar werk doet en de muziek heus naar alle uithoeken verspreidt, is ook elk kuchje hinderlijk goed te horen. Die hordes constant verkouden bejaarden bij klassieke concerten – ik kan er maar niet aan wennen, het blijft op mijn middelvingers werken.

De avond begon met de filmpartituur van Hitchkocks Psycho, vooral bekend van doodenge scène in de douche, gecomponeerd door Bernard Herrmann. Omdat filmpartituren niet bedoeld zijn voor de concertzaal, is het altijd maar afwachten wat zulke muziek buiten haar natuurlijke habitat doet. Ze kan saai worden zonder de beelden erbij, maar de effecten kunnen, als het publiek alleen voor de muziek komt, ook over de top en een beetje ordinair aandoen. In deze filmsuite gelukkig van beide niets. De ijzingwekkend hoge violen vormen natuurlijk het hoogtepunt, maar ze worden ingebed in een contrastrijke omgeving van langzame en snelle, ontspannende en verontrustende, oorstrelende en haast atonale passages.
  Ook een pluim, vanzelfsprekend zou ik haast zeggen, voor het Amsterdamse orkest, waarbij zacht ook echt zacht is (een pianissimo-melodie komt nog kraakhelder uit boven een pianississimo-begeleiding), snelle loopjes er loepzuiver en over het algemeen gelijk uitkomen, en stijlverschil geen barrière vormt om het ene werk minder goed te spelen dan het andere. Slechts wat kleine puntjes, zoals celli die in hun solopassages soms niet goed boven de hoge strijkers uit kwamen, had ik erop aan te merken.
  Als tweede stond een stuk van Toru Takemitsu gepland: ‘Dood en wederopstanding’ uit de ‘Zwarte regen’-cyclus. Oorspronkelijk was dit ook filmmuziek; de versie die we tegenwoordig vaak horen is speciaal voor de concertzaal bewerkt. Voor kenners van moderne muziek en/of strijkmuziek geen onbekende stof. Takemitsu kan wat mij betreft niet gauw te vaak klinken. Zijn ondogmatische stijl, waarin hij de verworvenheden van de avant-garde gerust met de stijl der romantische meesters mengde, wist de grootste Nieuwe Muziekpuristen te breken, en hij kon zich in de vriendschap van onder meer Stockhausen verheugen. De cyclus beschrijft de ontreddering bij de atoombom op Hiroshima; met Dood en wederopstanding heeft het orkest voor een van de meest romantische en zalvendste delen gekozen.
  Het volgende werk was de muziek voor There will be blood, geschreven door Jonny Greenwood. Dat is de gitarist van Radiohead; misschien had ik dat zonder programmaboekje moeten weten. Helaas, Radiohead bestaat in mijn hoofd voornamelijk uit Thom Yorke. Ik zal verder niet de enige zijn die achter een rockgitarist, al speelt hij dan in een artrockband, een componist voor strijkorkest had gezocht. Hij kan het echter zo goed, dat je je afvraagt waarom hij nog op de achtergrond in een rockband speelt. Niet alleen zit het medium strijkorkest hem als gegoten, hij weet ook uitstekend een filmsfeer te scheppen. We horen typische horrormuziek: agitato-passages met atonale melodieën in de violen en rusteloze ostinati in de bassen. Op andere momenten denk je het begin van de Lohengrin-ouverture te horen. Al met al is deze compositie wel de minst goede van de avond. Ten eerste is ze niet helemaal vrij van clichés, zoals uit de vorige zinnen al blijkt. Ten tweede doen de op zich prachtige delen uit de partituur het minder goed wanneer ze achter elkaar klinken: er is wat weinig contrast. Maar het minst goede stuk van de avond is nog steeds prachtig.

Na de pauze kwam Glass met zijn tweede vioolconcert uit 2009. Ik heb meerdere keren in de cd-zaak (voor de jongeren onder jullie: vroeger had je winkels waar je klassieke cd’s kon kopen) overwogen om dit werk aan te schaffen; steeds viel de keuze op iets anders en zodoende had ik dit concert nog niet eerder gehoord. Het eerste vioolconcert uit 1987 kende ik al wel goed; ik kon dus aan het vergelijken slaan.
  Glass’ tweede concert is net als zijn eerste een welluidend werk, waarin het harde minimalisme van de eerdere jaren verruild is voor een neoromantische stijl. Voor het tweede concert geldt dat nog meer dan voor het eerste. Verder is het persoonlijker: virtuozer, met meer ruimte voor de solist (Robert McDuffie, die het werk bij Glass bestelde) en onconventioneel van vorm: vier orkestdelen met een proloog en interludes (een soort cadensen, ‘songs’ genaamd) voor onbegeleide soloviool. De vier delen corresponderen met de vier jaargetijden, die het werk in navolging van Vivaldi moet uitbeelden.
  Ik moet in deze recensie weerstaan aan de verleiding om het werk tot in detail te beschrijven. Opvallen deed onder meer de synthesizerpartij (McDuffie wilde een synthesizer, want dat deed hem aan de vroege Glass denken), gespeeld op een model dat er in mijn ogen analoog en erg ouderwets uitzag (ik heb daar weinig verstand van). De vintage-elektronica imiteerde niet alleen het barokke klavecimbel (uiteraard met een zeer synthetische klankkleur), maar bracht ook andere klanken voort, waaronder de “harp” en diverse “space”-geluiden.
  Het werk was onmiskenbaar Philip Glass, en de Glass-clichés waren niet van de lucht. Overheersen deden ze nauwelijks. In ieder deel leunde de man onbeschaamd, maar meesterlijk aan tegen andere stijlen. Hier geen collages of confrontaties tussen twee stijlen, maar nagenoeg perfecte integratie. Barok zou je misschien verwachten gezien de inspiratie, maar vaker hebben we de romantiek gehoord (bijvoorbeeld in het tweede deel). Het derde deel was zeer opzienbarend door zijn duidelijke inspiratie uit de dance (de beat in de contrabas). Dat het redelijk grijze publiek het toch zo mooi vond, zegt eigenlijk alles.
  Ook in dit werk verdient het orkest weer een dikke pluim. De moeilijkheid zit hier vooral in het gelijk spelen van de diverse metrische figuren die Glass door elkaar heen schrijft; de partijen op zich zijn niet virtuoos. Dat is alleen de solopartij, waar Isabelle van Keulen zich niet strikt foutloos maar glansrijk doorheen werkt. Tegen het relatief mechanische orkest steekt de solopartij als een romantisch baken met veel vibrato af. In de proloog en de drie “songs” heeft de soloviool alle vrijheid om zelfs rubato te spelen, iets wat bij Glass nogal stijlvreemd is. Een hele verademing als je het mij vraagt; Van Keulen had deze invloed zelfs nog wel wat vetter mogen aanzetten.

Alle vier de werken hadden één gemene deler: ze waren modern, maar toch mooi, ontroerend en direct. De gelukkige programmering van dit concert maakt de avond meer dan memorabel. Bovendien werd er met het meesterwerk van Glass’ een punt gemaakt: ook al is hij voorbij de 70 en hebben anderen de aandacht overgenomen, schrijf een topcomponist nooit af!

N3rdistan in TivoliVredenburg

Geplaatst op door
Beantwoorden

“Deze Marokkaanse band slaat met een mix van elektronica en Arabische poëzie een brug tussen de Arabische wereld en het Westen.” Eerlijk gezegd werd ik van deze aankondiging nog niet erg warm. Ze klinkt naar politieke correctheid van het gemaakte soort: kijk ons eens alle invloeden vreedzaam naast elkaar zetten en zo de harmonie tussen de volkeren bewaren! Gelukkig viel het mee.

Concreet: N3rdistan is een Marokkaanse (geen Nederlands-Marokkaanse maar een Marokkaans-Marokkaanse) band die bestaat uit zang, drumstel, samples, fluit en een instrument dat ik niet helemaal kon thuisbrengen maar dat sterk lijkt op de Indiase sitar. De teksten komen van diverse preklassieke, klassieke en moderne Arabische dichters; om die reden vond men het nodig om van tevoren arabiste Djûke Poppinga even voor een spoedcursus Arabische poëzie te laten zorgen.

Het programma werd voorafgegaan door een stuk klassieke Arabische muziek, verzorgd door twee Syrische vluchtelingen en een Palestijn op zang, trommel en luit. Voor de Marokkaanse jongens in de zaal was dit blijkbaar even doorbijten – zij stonden te wachten op de ritmes van de hoofdact – voor de rest van de zaal een zeer intelligente, rustige opwarmer.

N3rdistan werd van tevoren op verschillende plaatsen “hiphop” genoemd. Ik denk dat je die band daarmee tekort doet. Hij put in feite uit heel veel verschillende popstijlen (zowel direct uit westerse stijlen als uit Arabische popmuziek) en in de meeste nummers wordt gewoon gezongen. Er zijn invloeden van rap, maar ook van punk, van funk, van pop en zelfs van progrock, als er binnen hetzelfde liedje van maatsoort wordt gewisseld.

Het gebruik van een echt drumstel, geen drummachine, geeft een ontegenzeggelijke levendigheid die veel hiphopacts ontberen. Dat wil niet zeggen dat de elektronica afwezig is: in de hoek stond een meisje (ik heb geen namen onthouden) achter twee laptops de meeste uiteenlopende samples te produceren.

Het minste wat je van deze mengeling kunt zeggen, is dat ze echt werkte: het klonk nergens gemaakt of onverenigbaar. Uiteraard heeft men in de Arabische wereld al jarenlang geëxperimenteerd met allerlei mengelingen tussen de traditionele muziek en de westerse pop; een muziekwereld die grotendeels aan ons voorbijgaat. Niettemin klinkt N3rdistan een stuk frisser en onvoorspelbaarder dan veel Noord-Afrikaanse pop, en lang zo kitscherig niet.

Hoewel ik allerwegen een reputatie van stijfheid hoog te houden heb, bracht deze muziek me bijna onmiddellijk aan het dansen. Voor het merendeel van het publiek duurde dat wat langer. Het Marokkaanse deel van de zaal bewoog mee, en een enkele autochtoon in de zaal ging duidelijk vaker naar hiphop of Mystic Grooves, maar voor de rest bleef men vrij rustig staan.

Dat zal wel te maken hebben met de onbekendheid van deze muziek. Uiteraard is dat ook een groot nadeel als het om de teksten gaat. Er is ons verteld dat die afkomstig zijn van grote Arabische schrijvers, maar als je geen Arabisch verstaat, moet je dat maar geloven. Af en toe kwam de zanger ons melden waar het volgende lied over ging, of wie het geschreven had. Los van het gebruik van een vreemde taal was de tekst soms onduidelijk gearticuleerd, of kwam de stem niet goed uit de mix, waardoor ze ook voor Arabische sprekers niet goed te verstaan moet zijn geweest.

Het eindoordeel over dit concert is zonder meer positief: ik heb fijn (zij het ook niet goed) gedanst, goede muziek gehoord en het gebruik van Arabische poëzie is ook een plus. Het zou voor onze cultuur beter zijn als Nederlandse zangers ook eens een hele zaal met jongeren op Vondel los lieten gaan.

Merlijn Kerkhof – Alles begint bij Bach

Geplaatst op door
1

Mijn voormalige studiegenoot en medetwitteraar Merlijn Kerkhof, bij de massa voornamelijk bekend als muziekrecensent van het NRC-Handelsblad, heeft een boek uitgebracht. In Alles begint bij Bach wil hij, naar eigen zeggen, de lezer “aan het luisteren krijgen” en hij doet dat vooral door uit te leggen hoe verschillende soorten klassieke muziek werken – waarom ze gecomponeerd zijn, waarom wij ingewijden ze zo goed vinden en hoe men in de klassieke wereld wel en niet denkt. Een boek voor een lekenpubliek dus, dat ik niet nodig meen te hebben. En dat ik, eerlijk is eerlijk, vast niet zou hebben gekocht als het Merlijn niet was, net zo min als ik eerder aandrang voelde om het boek Van Bach tot Bernstein van Arie Boomsma en de onlangs geradicaliseerde opiniemaker Thierry Baudet aan te schaffen.

Mijn gevoel bij Merlijn Kerkhof was altijd: geen domme jongen, maar niet uitzonderlijk in zijn schrijftalent of vakkennis. Het was dat hij een vlottere babbel had, anders had ik net zo goed op die stoel kunnen zitten. Na de eerste paar hoofdstukken van dit boek was ik daar niet meer zo zeker van. Man, wat kan die gozer schrijven! Het leest als een trein, op een manier die studieboeken niet vaak doen. Een kwestie wordt bij de staart gevat, schematisch weergegeven met de efficiëntie van een metrokaart, uitgelegd in taal zo helder als pompwater en verluchtigd met sprekende metaforen en onorthodoxe formuleringen, die met een voorbeeldig gevoel voor dosering gebruikt zijn. Van “greatest hits” tot “een melkwegstelsel van verschil”, er zijn te veel mooie vondsten om op te noemen. Dat Kerkhof dat kon, wisten we natuurlijk al van zijn stukjes in nrc next, maar een coherent boek breien is nog even een ander verhaal. En ja, er is een redacteur overheen geweest en de jongen heeft zijn stukken vast zeshonderd keer opnieuw geformuleerd, maar niemand verwacht dat je een goed boek binnen een maand aflevert.
  Ik ben geen snelle lezer. Omdat ik gemakkelijk afgeleid raak, doe ik over een boek van 250 pagina’s al gauw een week. Alles begint bij Bach ging met 50 pagina’s per uur. Ik kan me echter voorstellen dat iemand uit de doelgroep dit tempo niet haalt. Iemand voor wie de klassiekemuziekwereld zo goed als nieuw is, zal de dingen die Merlijn hier uitlegt toch even moeten laten bezinken. Het begin, waarin de gang van zaken bij een orkestconcert wordt uitgelegd, is prima te doen, maar verderop, als ter sprake komt waarom Bach en Beethoven zo goed waren, gaat de moeilijkheidsgraad omhoog. Daar ontkom je niet aan, dat is zeker de fout van de schrijver niet. Kerkhof legt het integendeel zeer elegant uit, vaak ook in uitgesproken lekenidioom.
  Het overbekende eerste deel van Beethovens Vijfde wordt niet uitgelegd met “monothematische techniek” of “kiemcelmotief”, maar met “Het lijkt alsof er een stuwende kracht actief is: het is haast onmogelijk om hiervan los te komen.” De technische waarheid en de programmatische thematiek achter deze muziek in één zin, ja in één beeld vervat (p. 69). Consequent is Kerkhof daar niet in: twee bladzijden later krijgt de lezer de beginselen van de sonatevorm voor zijn kiezen (p. 71). Het behoeft geen verder betoog dat de gemiddelde leek, als hij dit boek echt van a tot z leest, het niet in één ruk uit krijgt. Maar de oningewijde zal onderweg toch wel stoppen om te luisteren naar de Spotifylijsten die de auteur zo behulpzaam aan ieder hoofdstuk toevoegde.

Merlijn Kerkhof kan dus schrijven, maar heeft hij er ook verstand van? Jazeker. Zijn deskundigheid loopt van de werking van de muziekgeschiedenis tot aan triviale weetjes over deze of gene toondichter, en blijkt genoeg zaken te omvatten die ik nog niet wist. Ongetwijfeld heeft Kerkhof een en ander opgezocht bij het schrijven van dit boek (dat geeft hij ook toe). Wist hij van tevoren dat Wellingtons Sieg niet over de Slag bij Waterloo gaat maar over de (eerdere) slag bij Vitoria (p. 72), of heeft hij dat opgezocht? Het doet er niet zoveel toe. Een geleerde is geen wandelende encyclopedie, en weten waar iets staat is al een kunst apart. Trouwens, over het algemeen weten we ongeveer evenveel, wat ons beiden gelukkig verschoont van een eventueel indringerssyndroom.
  Wanneer je boek door een vakbroeder gerecenseerd wordt, kun je er vanop aan dat er op details wordt gelet. Klopt dit wel, is dat niet erg misleidend? Dus, Merlijn, het spijt me, maar ik ga musicologische mieren neuken. De vroegste overgeleverde compositie is niet het Seikiloslied (p. 93) maar Hoerritische hymne nummer 6, uit 1400 voor Christus. Hoe vaak het tegendeel ook is beweerd, The Streets of London en Basket Case hebben niet (precies) hetzelfde schema als Pachelbels Canon en zijn er al helemaal niet op gebaseerd (pp. 26-7). Om voor de zeventiende eeuw over “Hanzesteden” te spreken (p. 40) is een anachronisme. De “typische muziek van de barok” is niet monodisch (p. 32). Weliswaar maakten de eerste barokmeesters daar een heel groot punt van, maar er is heel veel barokmuziek in alle genres waarin polyfonie centraal staat. In kerkmuziek was het een must, in dubbelconcerten en triosonates kon het niet anders. Bachs favoriete fugavorm is zelfs een barokke uitvinding. Mozart heeft geen 41 symfonieën geschreven, zoals men kort na zijn dood dacht (p. 67): sommige zijn ondergeschoven, vele andere zijn later opgedoken. De mensen achter de Ars gallica zetten zich weliswaar sterk tegen de Duitsers af (pp. 191-2), maar volgden de Duitse meesters in de praktijk vooral na. De Bagatelle sans tonalité van Liszt is heel radicaal, maar naar ons begrip nog niet geheel atonaal (p. 221). Schönbergs twaalftoonsmuziek is niet per se radicaler (p. 218) dan zijn eerdere muziek in de vrije atonaliteit. Niet alle minimal music “ligt ook heel gemakkelijk in het gehoor” (p. 25): alleen de grootste weirdo’s zullen Steve Reichs Four Organs bij een romantisch dinertje opzetten.
  De meeste moeite heb ik echter met de titel. Alles begint bij Bach – daarmee wil de schrijver natuurlijk de liefde belijden voor de superheld van zowat alle ingewijden in dit vakgebied. Bach staat bovenaan, hij is de grootste. Verder is hij ook een van de eerste componisten die postuum op een voetstuk werden gezet (eerst door Forkel, later door Mendelssohn); wiens muziek door het nageslacht “klassiek” werd gemaakt. Dat is waar en legt Kerkhof het ook uit. Toch zou ik deze titel vermeden hebben. Hij suggereert namelijk dat alle latere klassieke muziek uit Bach voortkomt, dat Bach de klassieke muziek heeft uitgevonden. Het tegendeel is waar: Bach was een eindpunt van de barok, hanteerde een vrij conservatieve stijl, vond geen nieuwe genres uit en kreeg nauwelijks directe navolging.
  Let wel: het bovenstaande biedt een bijna uitputtend overzicht aan dubieuze beweringen, op een feitendicht boek van 250 pagina’s (exclusief bijlagen) is dat een goede score.

De auteur weet heel veel van het standaardrepertoire, waar hij iedere week beroepshalve op af wordt gestuurd. Komt het op Oude en Nieuwe Muziek aan, dan lijkt hij minder parate kennis te hebben. Dat uit zich niet in feitelijke onjuistheden, wel in een wat nauwere, duidelijk op boeken gebaseerde blik in de hoofdstukken die erover gaan. Zijn playlist met Oude Muziek komt in de buurt van een “greatest hits”, iets wat hij in andere hoofdstukken juist zo knap vermijdt. Kerkhof kent de muziek van Schönberg, maar een zin als “Een van de beste stukken van Schönberg moet zijn opera Moses und Aron zijn” (p. 223) doet je afvragen hoe goed hij die kent. Webern wordt terecht afgeschilderd als een zeer strenge componist, maar zijn Fünf Orchesterstücke, stammend uit zijn pre-twaalftoonsperiode, zijn niet het goede voorbeeld. Echte na-oorlogse avant-garde komt er bekaaid vanaf: waarom staat er geen Stockhausen in de speellijst?
  Toch weet Kerkhof nog steeds meer dan genoeg van zowel Oude als Nieuwe Muziek om de leek wegwijs te maken. Zijn kennis van de madrigaaltraditie is zelfs erg uitgebreid (pp. 102 vv.) en met de hedendaagse muziek is hij helemaal mee (zoals blijkt uit de hoofdstukken over opera, Nederlandse muziek en vrouwenmuziek en nog op verschillende andere plaatsen). Deze recensent bezoekt vaak genoeg een première.

Een verdere verdienste van het boek zijn de prangende kwesties die hij aanpakt. Wagner, was dat niet die enge, antisemitische componist waar Hitler mee wegliep? Ja, maar vooral een weergaloos genie. In een apart hoofdstuk (pp. 162 vv.) wordt alles uitgelegd: zijn baanbrekende visie op opera, zijn ultramoderne harmonieën, zijn ideeën en zijn nalatenschap tot in de nazitijd. Iedereen met vooroordelen of nare gevoelens bij Wagner en zijn muziek moet dit stuk lezen: raak, compleet en heel wat kernachtiger dan deze recensie. Ook Sjostakovitsj – was dat niet die componist van Stalin? – heeft een heel hoofdstuk voor zich (pp. 234 vv.).
  Merlijn Kerkhof loopt de canon van de muziekgeschiedenis af, maar vindt zeker ruimte voor zijn particuliere liefdes. Schubert krijgt een eigen hoofdstuk (pp. 120 vv.), net als het orgel (pp. 140). Soms zijn Merlijns liefdes ook de mijne, zoals bij Bruckner (pp. 10, 162-3, 175-6), soms totaal niet. Hij heeft net als ik geen hoge pet op van Einaudi (pp. 21-5), maar Arvo Pärt, die ik bijna even erg vind, wordt met groot respect behandeld (pp. 256-60). Mendelssohn vind ik een van de meest overschatte componisten, maar Kerkhof vindt dat Felix “nog steeds niet de erkenning [krijgt] die hij verdient” (p. 151). Gelukkig zijn boekauteurs er niet om de dingen op te schrijven waar ik het mee eens ben. Wel mis ik in dat hoofdstuk een verwijzing naar Mendelssohns orgelwerk: Kerkhof is orgelfan en juist dat deel van zijn oeuvre behoort tot het interessantste.
  Ook in de minder particuliere hoofdstukken klinkt een eigen stem. Kerkhofs favoriete Bachcompositie blijkt de Hohe Messe – geen obscuur stuk natuurlijk, maar op die eerste plaats vind je vaker de Matthäus-Passion of de Goldbergvariaties. En de luisteraar die het strijkkwartet van Grieg kan waarderen, is klaar voor de kwartetten van Bartók (p. 79). Phoe, dat is nogal een overgang! Ik help het je hopen…

Merlijn Kerkhof had met dit mooie boek één hoofddoel: de lezer aan het luisteren krijgen. Ik zou statistisch onderzoek moeten doen om uit te vinden of dat gelukt is, maar de luisteraar enthousiasmeren kan hij als haast geen ander. In een boek dat is ontstaan uit losse stukjes maar de samenhang van een goed wetenschappelijk artikel kent, doet hij wat wij muziekwetenschappers eigenlijk allemaal moeten doen: de rest van de mensheid duidelijk maken waarom ons vakgebied zin heeft. De wereld is vervuld van muziek, bijna iedereen luistert ernaar, maar in de roes van je eigen bezigheden houdt de gemiddelde luisteraar geen zicht op de context. Gelukkig zijn wij er nog om uit te leggen hoe muziek werkt, waar muziek vandaan komt, wat er in muziek gebeurt en hoe de ene muziek de andere niet is. Sommige mensen zijn in dat uitleggen heel goed. Nieuwelingen: koop dit boek, maak er je vademecum van, lees het stuk, maar luister vooral naar de vele uren muziek die het voor je ontsluit!

Rotterdams Philharmonisch Orkest – Sinfônico Brasil

Geplaatst op door
3

De afgelopen week was ik meer dan gemiddeld bezig met Brazilië. Waarschijnlijk is mijn interesse gewekt door het WK voetbal twee jaar geleden en nu aangewakkerd door de aankomende Olympische Spelen. De beslissing om nu net dit concert bij te wonen – nog wel in De Doelen, waar ik al dertien jaar niet meer was geweest – was daarom redelijk impulsief.

Het programma van gisteravond was tweeledig, zeg maar gerust hybridisch. Voor de pauze werd er werk van Braziliaanse componisten uitgevoerd, met weliswaar veel invloed uit de folklore maar toch: klassiek. Na de pauze kwam een in Brazilië wereldberoemde samba-artiest, Paulinho da Viola, een uur lang aan bod. Volgens de aankondiging van het concert treedt hij nooit buiten Brazilië op, maar nu wel – niet Lissabon, niet New York, niet Londen maar Rotterdam krijgt de eer om bij uitzondering deze grootheid te ontvangen.

De noviteit miste haar uitwerking in elk geval niet. Het gebruikelijke concertpubliek was sterk in de minderheid vrijdagavond. Ik wist nauwelijks dat Nederland een Braziliaanse gemeenschap had, maar de vele mooie meisjes en het overal hoorbare Portugees maakten toch wel duidelijk dat je hier met een Braziliaans publiek van doen had. Ook niet heel gebruikelijk: bij de deur werd je verwelkomd door een groepje trommelaars en berimbau-spelers, binnen speelde een ensemble samba en bossa nova (compleet met ingehuurde dansers) en aan de bar werden caipirinha’s verkocht. Kortom: de sfeer zat erin.

Het eerste werk was de Sinfônia da Alvorada van Antônio Carlos Jobim, althans de eerste twee delen daaruit. Deze muziek werd geschreven voor de oplevering van Brasília in 1960. Het werk deed populistisch aan: sfeerbeelden met strijkerstremoli en parallelle kwinten die doen denken aan Respighi en Ravel. Daar is niets mis mee – avant-gardistisch werk zou in één programma met populaire muziek misschien een beetje misstaan – maar het was geen memorabele compositie. Ook jammer is dat het stuk niet helemaal werd uitgevoerd. De delen gaan direct in elkaar over en na het tweede deel werd het werk nogal abrupt afgebroken.

Hierna verliet het orkest, dat deze avond trouwens door de Venezolaan Manuel López-Gómez werd gedirigeerd, het podium, op acht cellisten na. Zij kregen de taak om de Noors-Nederlandse zangeres Kari Postma te begeleiden in de Cantilena van Heitor Villa-Lobos. In dit stuk wilde de componist het contrapunt van Bach aan de Braziliaanse folklore paren. De voordracht van Postma was helaas een beetje orthodox, met veel vibrato. Het folkloristische element gaat zo wel erg naar de achtergrond; bovendien raakte de tekst net zo onverstaanbaar als bij opera. Voor het volume is het ook niet nodig: een sopraan kan best zonder vibrato boven een paar celli uit klinken.

Het volgende werk was een gitaarconcert van Yamandu Costa, die in het stuk, zoals de reizende virtuozen van weleer, zelf de solopartij speelde. Ik moest denken aan een stuk dat ik anderhalf jaar geleden op November Music heb gehoord: een gitaarconcert van Stian Westerhus. Niet alleen was in beide stukken de invloed van de populaire muziek overal aanwezig, de solist werd ook hier zelf een soort popster doordat hij behalve spelen ook moest zingen.
  Het stuk had zijn goede en zijn minder goede kanten. In het eerste deel botsten toegankelijke en minder toegankelijke stukken al te abrupt op elkaar, het tweede deel – omdat we vanavond niet met een standaardpubliek te maken hadden, werd er tussen de delen door geklapt – was wat al te zoet. Alleen in het derde deel verliep echt evenwichtig en geïntegreerd. Veel beter waren de twee pauzetoegiften (!) die Costa daarna gaf. Een solostuk dat stilistisch verwant was aan zijn concert (een mengelmoes van klassieke gitaar, flamenco en zo’n beetje alles wat de folklore aan gitaarmuziek te bieden heeft) werd gevolgd door een improvisatie op Carinhoso, een liedje dat het Braziliaanse deel van de zaal moeiteloos meezong.

Doordat de gitarist zijn publiek in het Portugees vroeg om mee te zingen met een liedje dat wij niet kennen, kreeg je af en toe het gevoel op andermans feestje te zijn. Dat gevoel overheerste ook het tweede deel met Paulinho da Viola, voor wie de meeste mensen ongetwijfeld waren gekomen. Ondanks de zeldzaamheid van een optreden buiten Brazilië had de oude sambista een beminnelijke uitstraling: geen “wat boffen jullie toch maar weer dat ik hier optreed” maar een paar vriendelijke woorden voor het orkest en een kort praatje over zijn muziek. Wat Brazilianen zich bij samba voorstellen gaat verder dan ultraritmische muziek om met drie veren aan je toges op te dansen. De scheidslijn tussen samba en bossa nova blijkt niet scherp, en de zanger-schrijver blijkt ook – zoals hij zelf al zegt – met de veel rustiger choro overweg te kunnen.
  Het tweede concertdeel verliep rustig. Paulinho is te oud om gekke dingen op het podium te doen. Hij zit gewoon te zingen (zijn stem klinkt verre van sleets) met zijn gitaar of cavaquinho (een soort ukulele), terwijl het orkest zijn werk doet. De liedjes die hij tijdens het concert bracht, stonden netjes in het programma aangegeven – handig voor leken zoals ik, die de muziek later kunnen nazoeken. Natuurlijk kwamen er toegiften – drie zelfs, want het publiek was merkbaar verrukt om deze man in Rotterdam te horen.

Hoewel niet alle composities even goed waren, en hoewel ik, ondanks mijn recente flirt met de Braziliaanse mei cultuur, nog steeds weinig heb met sambamuziek, heb ik toch waar voor mijn geld gekregen. Een divers programma met veel onbekende muziek, twee concerten voor de prijs van één en een gratis voor- tussen- en naprogramma in de foyer. Helaas liep het tegen elven en moest ik nog terug naar Utrecht – het was nog steeds te gezellig om weg te lopen. Was het bij Mozart en Beethoven ook maar zo’n feest in De Doelen. Toch?

Asko|Schönberg – Swingende kruisbestuivingen

Geplaatst op door
Beantwoorden

De echte liefhebber ging natuurlijk gewoon naar de première, gisteren in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Maar het Asko|Schönbergensemble gaf vanavond hetzelfde concert nog een keer in Utrecht, en omdat me dat reiskosten scheelt viel de keuze op deze uitvoering. Vier werken van evenveel levende componisten, allemaal op hun eigen manier door popmuziek beïnvloed.

Het concert opende met Restless Feeling van David Horne, een verwijzing naar The Velvet Underground. Voor wie het allerergste snobisme terzijde zet, is deze New Yorkse band natuurlijk een verantwoorde keuze: afkomstig uit de tegencultuur rond Andy Warhol en werkend met allerlei vervreemdende, onorthodoxe klanken die de redelijk simpele liedjes scherp, tijdloos en eeuwig fris doen klinken.
  De componist gebruikte niet alleen de sound van deze band maar ook specifieke songs van de banaan-elpee; voor wie wist waar hij op moest letten was dat ook duidelijk te horen. De altviool kreeg een vrij grote rol; een verwijzing naar de prominent aanwezige elektrische alt van John Cale. Soundbites (geen letterlijke citaten) van Venus in furs en Sunday morning kwamen aan de oppervlakte, en de slagwerker (die erg veel te doen had in dit werk) imiteerde duidelijk een drumstel door de combinatie van pauk (“basedrum”) en aangeslagen tamboerijn (“hihat”). Al met al lukte het redelijk om de balans te bewaren tussen al te duidelijk ontlenen en alleen in theorie inspiratie halen; het werk was bovendien redelijk coherent en afwisselend.

Hierna volgde Joey Roukens’ vioolconcert Roads to everywhere, dat gisteren in wereldpremière ging. Dit werk kunnen we als het hoofdwerk van het concert beschouwen; in elk geval werd voor dit stuk de meeste reclame gemaakt. Dat Roukens heel behoorlijk violistisch kan componeren, weten we al sinds hij in 2001 de aandacht trok met een vioolcapriccio; dat hij graag toegankelijk schrijft en zijn inspiratie uit de popmuziek haalt, zijn we ook van hem gewend. Dat wil niet zeggen dat Roukens niet naar de avant-garde kijkt: Roads opende met een tamtam die door een staafje (een stemvork) werd aangestreken, een speeltruc die zo uit Stockhausens Mikrophonie I afkomstig lijkt.
  Het vioolconcert stelt niet teleur. Bij de opening van het eerste deel hou je nog wel je hart vast: de gesyncopeerde ritmes van het ensemble zijn nogal tam. Maar dan komt de vaart erin: het ritme wordt opgestuwd en de violist krijgt Paganini-achtige virtuositeiten voor zijn kiezen. Het ritme komt bij Roukens, in tegenstelling tot Horne, van een echt popslagwerk. Daarnaast gebruikt het werk ook een keyboard, dat helaas meestal niet of niet goed te horen was. Eigenlijk hebben we, verspreid over diverse werken, een hele rockband voorbij zien komen: Reich schreef een basgitaar voor en Bermel vraagt om een elektrische gitaar en een zangeres.
  Het tweede deel was traag van tempo; een echte popballad, met voor die soort muziek typerende Sus-akkoorden (welluidende, Debussy-achtige dissonanten). Roukens verstaat de kunst om zulk idioom op een romantische manier – veel chromatiek, tempowisselingen en lange melodielijnen – te ontwikkelen tot een mengvorm. Deze mengvorm klinkt vooral naar filmmuziek, maar de kunstige manier waarop dat gedaan is maakt het resultaat zeer genietbaar.

De bekendste componist op het programma was Steve Reich; zijn Radio rewrite moest een “remix” worden van twee Radiohead-liedjes: Everything in its right place en Jigsaw falling into place. Het resultaat – vijf delen, afwisselend snel en langzaam, waarin beide liedjes om de beurt worden bewerkt – klinkt vooral erg naar Steve Reich. De verwijzingen naar indie-akkoorden en -melodiek zijn erg vaag en voor de gemiddelde luisteraar vermoedelijk niet te ontdekken.Dat wil niet zeggen dat het werk niet goed was. Eigenlijk schreef een eerdere, in het programma aangehaalde recensie het al: door zichzelf met remixers te vergelijken, doet Reich zich behoorlijk tekort.

Het laatste stuk, Canzonas Americanas van Derek Bermel, was helaas het minste van de avond. In dit vierdelige stuk moest de componist diverse Noord- en Zuid-Amerikaanse tradities met elkaar verbinden, of beter de bestaande dwarsverbanden (ze hebben tenslotte gemeenschappelijke wortels) blootleggen. In het eerste deel mislukte dat al behoorlijk, toen een countryachtig (en niet zeer geïnspireerd) wijsje frontaal botste met het ingebracht latin-materiaal. Het tweede deel, een simpel air varié met als thema een klezmermelodie, was beter geslaagd maar niet zeer ambitieus. Het derde deel was nog het beste: uit een rumba met bluesgitaar – deze mengeling lukte wel – kwam een steeds ingewikkelder chromatische passage voort, die wegstierf om ineens plaats te maken voor een strijkkwartet. Het afsluitende deel was helaas niet veel meer dan een simpel Braziliaans liedje, opgeleukt met de inheemse berimbau en wat vervreemdende orkestklanken.

Over de uitvoering van het Asko|Schönbergensemble hoef ik het eigenlijk niet te hebben. Lastige ritmes en moeilijke passages vormen nauwelijks een hobbel voor deze hardliners van de nieuwe muziek, en met alle vier de componisten nog in leven hoeven we ons ook geen zorgen te maken dat de dirigent rare dingen wil gaan doen. Zeker, soms waren bepaalde instrumenten niet te horen, maar dat lag meer aan de compositie dan aan de uitvoering. De muziek was ook zeer onderhoudend: gemakkelijk in het gehoor, maar interessant genoeg om de twee uur die het concert duurde goed door te komen. Eén bedenking blijft: is dit allemaal geen wegwerpmuziek? Gaat dit zich staande houden? Over een jaar of vijftien nog maar eens goed luisteren.

Daniël Lohues – Aosem

Geplaatst op door
Beantwoorden

“Denk mar nie veur mij”, zingt Lohues in de afsluiter van zijn nieuwe album. Ik moest denken aan het verwijt dat hij me maakte over mijn scriptie: er stonden allerlei onwaarheden in doordat ik dingen voetstoots had aangenomen c.q. ingevuld. Sindsdien kijk ik wel beter uit om overhaaste conclusies over andermans werk te trekken. Echter: helemaal kom je daar niet onderuit als je een plaat gaat recenseren.

Aosem heet zijn nieuwste album. De titel is natuurlijk Drents voor ‘adem’, maar lijkt net zo goed een knipoog naar het Engelse modewoord ‘awesome’ (een idee dat misschien uit West-Vlaanderen komt?). Vorig jaar heeft de Drentse zanger-schrijver bij uitzondering geen nieuwe plaat gemaakt. Inmiddels heeft hij zijn eigen label (Ericana, naar een eerder album), maar verder sluit dit album goed bij zijn voorgangers aan. De soloartiest Daniël Lohues wordt nog steeds bijgestaan door enkele vertrouwde begeleiders, al speelt hij soms alle instrumenten in deze studioversies zelf.

Tijdens de eerste twee liedjes krijg je de indruk dat hij naar het idioom van zijn oude band Skik terugkeert (Lohues kwam onlangs in de media melden dat een reünie van Skik niet voor de hand ligt – waarom zou je dan niet dezelfde muziek met andere mensen maken?), maar over de gehele plaat overheersen akoestische of bijna akoestische liedjes. In feite lijkt het idioom nog het meeste op de Allennig-platen – country- en bluesgrassachtige nummers wisselen subtiele pianoballads af. Toevoegingen als een strijkkwartet in twee liedjes kunnen dat niet verbloemen. (Geen kwaad woord over deze keuze trouwens, ze pakt uitstekend uit.)

Ook de liedteksten doen denken aan het Allennig-vierluik. Liefhebbers zullen zich nog wel herinneren dat de zanger toen vaak niet goed in zijn vel zat. Op Aosem overheersen ook diepe overpeinzingen: heeft de mens een vrije wil, heeft het leven zin, moet ik mezelf ambitieuze doelen stellen – allemaal vertrouwde kost voor Lohues-volgers. De teksten zijn misschien wel mooier dan ooit: wetenschappelijke inzichten over het einde van de zon (en daarmee ook de aarde en de maan) worden in eenvoudig en elegant Ericaas op maat en rijm gezet. De liefde is present als vanouds: meisje weg (“Slof”), nieuw meisje terug (“En toen kwam jij”). Henny Vrienten en Jack Poels vonden zichzelf al kinderlijk toen ze op 32- respectievelijk 36-jarige leeftijd weer verliefd werden, Daniël Lohues bewijst dat het ook op je 44e nog kan. “Belinda”, dat lijkt een liedje over een verbroken relatie, maar gaat dat niet gewoon over stoppen met roken?

Toch zijn de teksten somberder dan anders. Dat Lohues graag verre reizen maakt, dat weten we. “Eben weg” wil hij, ook hier weer. Maar in “Op de loop” lijkt hij serieus over emigreren te denken: ‘As ’t zo deurgiet gao ik nog ’s echt / Op de loop.’ Zou het de huidige tijd zijn? Zou Lohues zich zoveel zorgen maken dat hij echt uit Drenthe weg wil? Ronduit duister is de afsluiter “Let mar niet op mij”. Onheilspellende synthesizerklanken leiden naar een country-achtig liedje in mineur, dat zich moeizaam voortsleept rond een uitgeput klinkende tekst, om onbevredigend in de dominant te eindigen. Gothic americana noemt men dat in de VS, en het is voor het eerst dat Daniël Lohues, toch nooit te beroerd om alle soorten country te verkennen, dit genre op zijn eigen plaat gebruikt. Bovendien sluit hij zelden een plaat met een somber liedje af, wat het effect alleen maar bloedstollender maakt. We moeten bijna wel hopen dat zijn volgende plaat vrolijker is.

Eindoordeel? Eerst het punt van kritiek. Alles bij elkaar valt Lohues, de grootmeester van de Nedersaksische popmuziek, hier in herhaling. Vooral muzikaal bieden de meeste liedjes veel wat we al eerder gehoord hebben, zeker ook bij hem zelf. Maar de kwaliteit is weer uitstekend. Na ruim twintig jaar zit er nog altijd geen rem op Lohues’ inspiratie, na diverse projecten en talloze zijwegen is het niveau nog steeds niet gedaald. We kunnen gewoon weer naar de schouwburg om van een nieuw stuk Drentse topmuziek te genieten – maar had iemand daar van tevoren aan getwijfeld?

Pierre-Laurent Aimard – Beethoven en Stockhausen

Geplaatst op door
4

Alleen de ongebruikelijke combinatie van deze twee componisten, die de Franse pianist donderdag 8 januari in het Muziekgebouw aan ’t IJ ten gehore bracht, was al genoeg om veel mensen nieuwsgierig te maken. Bovendien had Aimard vorige maand nog samen met Tamara Stefanovic geschitterd in Mantra, dus met zijn gevoel voor Stockhausen zat het in elk geval wel goed.

Stockhausen en Beethoven laten zich tot op zekere hoogte goed met elkaar vergelijken. Beiden kwamen ze uit het Rijnland, beiden stonden ze bekend als compromisloze vernieuwers met een sterke persoonlijkheid, beiden kampten ze met een slecht gehoor. Stockhausen was zelf ook onbescheiden genoeg om die vergelijking aan te gaan; zo gaf hij ooit een uitvoering van Kurzwellen met stukjes Beethoven. Hun muziek is natuurlijk zeer verschillend, en het leek er wel op dat veel bezoekers vanavond een abonnement op de serie Piano hadden en vooral voor Beethoven kwamen.

Het programma begon met het elfde Klavierstück van Stockhausen, een aleatorisch stuk waarin de pianist negentien losse fragmentjes van een enorm vel opleest en zonder nadenken in willekeurige volgorde speelt. Daar heeft Aimard behoorlijk vals gespeeld: op zijn lessenaar stond conventionele bladmuziek, die de bladomslaanster gewoon van voren naar achteren doorbladerde. Een van te voren vastgelegde volgorde dus. Dat wil niet zeggen dat de pianist slecht speelde. Integendeel: hij wist van Stockhausens abstracte seriële notenbouwsel een overtuigend muziekbetoog te maken en de samenhang binnen de diverse groepjes getrouw te benadrukken.

Hierna volgden Beethovens Eroica-variaties. Geen heel bekend stuk; het is een typisch pianistisch bravourewerk (bijna lisztiaans) waarin thematisch materiaal uit de Eroica-symfonie eindeloos wordt gevarieerd en de nadruk vaak sterk op briljante, virtuoze loopjes ligt. Hoewel zo’n stuk veel kan hebben aan volume (het is bijvoorbeeld geen Mondscheinsonate) was het pianospel vaak nog te luid. Ook was het rubato aan de magere kant; naar mijn smaak te zakelijk voor Beethoven. Niet dat de uitvoering mechanisch was, of te snel; het tempo klopte. De polyfone passages waren ook naar mijn zin.

Na de pauze kwam de Appassionata-sonate aan bod. Natuurlijk begon Aimard dit werk wel zacht, zoals het hoort. Het andere euvel bleef echter: wat weinig rubato, soms uitgesproken steriel. Vooral de vele zestiendenloopjes wilden maar niet tot leven komen – alsof de musicus ons alleen maar wilde tonen hoe goed hij die moeilijke passages in de vingers had. Dat wil overigens niet zeggen dat de pianist niet met de expressie van het stuk bezig was: hij maakte grootse lichamelijke gebaren en kon zich vaak niet inhouden om hardop mee te neuriën.

Maar de grootste verrassing moest nog komen. Direct nadat hij het slotakkoord van de Appassionata losliet, klonk de beroemde vierklank van Stockhausens negende Klavierstück. En de overgang voelde niet eens verkeerd aan! Nog meer dan in nummer elf liet Aimard hier horen hoeveel gevoel hij voor deze lastige muziek heeft. De eindeloze herhalingen van het openingsakkoord laat hij vloeiend in dynamiek toe- en afnemen, in de zachte passages houdt hij het publiek in spanning en de stukken met voorslagnoten weeft hij elegant aan elkaar.

Het eerder die avond nog erg onwennige publiek leek Stockhausen aan het eind van de avond compleet aanvaard te hebben. In elk geval voelde de zaal zich niet te beroerd om de pianist met een langdurig applaus te belonen. Voor één keer gaf de Fransman ook een toegift: een kort stukje van de deze week overleden Boulez.

Pierre-Laurant Aimard is in de eerste plaats iemand voor de avant-garde. Daarin schittert hij en toont hij zijn gaven. Beethoven beheerst hij zeker wel, maar de concurrentie is daar veel groter waardoor het hem niet lukt zich van de rest te onderscheiden. En toch – hij heeft de juiste beslissing genomen. Klassieke en hedendaagse muziek mogen veel vaker worden gecombineerd. De avant-garde moet niet op zijn eigen eilandje zitten en het conventionele concertpubliek mag wel eens wat meer worden uitgedaagd. Ik ben hoopvol dat dat vanavond in deze volle zaal gelukt is.

Asko|Schönbergensemble – Natuurkrachten

Geplaatst op door
Beantwoorden

Het Muziekgebouw aan ’t IJ, het Asko|Schönbergensemble, drie generaties naoorlogse componisten, een gesproken inleiding door Thea Derks – de Nederlandse Nieuwemuziekwereld was vanavond weer eens bezig. Op het programma stonden Thallein van Iannis Xenakis, Scream sing whisper van Anders Hillborg en het celloconcert van Kate Moore, trouwe lezers van mijn blog al bekend. Het ensemble werd niet geleid door Reinbert de Leeuw, die op het moment als Satie-pianist op tournee is, maar door de pas dertigjarige Christian Karlsen, net als Hillborg een Zweed en net als Hillborg en Moore als Nieuwe-Muziekexpat in Nederland werkzaam. Alle drie werden ze van te voren geïnterviewd.

Wat de programmeur heeft bezield om het concert Natuurkrachten te noemen werd mij niet meteen duidelijk. Het tekstboekje meldt: “Van (…) Iannis Xenekis klinkt Thallein, een werk waarin ongebreidelde natuurkrachten sluimeren, die in Kare Moores celloconcert een mechanische tegenhanger krijgen.” Verder blijkt θαλλειν ‘ontspruiten’ te betekenen. Zelf vind ik de vergelijking die Karlsen maakte, met de lelijke maar sublieme brutalistische gebouwen van Xenakis’ tijd, treffender (zij het totaal niet nieuw: Xenakis was ook architect en zijn muziek is uitentreuren met zijn bouwsel vergeleken).

Het onversneden modernisme van Xenakis, dat de luisteraars al vanaf maat 1 met een harde cluster voor de kiezen krijgen, is het ASKO|Schönbergensemble wel toevertrouwd. Loepzuiver en spatgelijk voeren ze de veeleisende klankblokken uit, en door elkaar lopende wriemelpassages worden zonder noemenswaardige weerstand en met veel gevoel voor de muzikale logica geproduceerd. Karlsen lijkt het allemaal moeiteloos te beheersen en dirigeert alsof hij de grote romantische meesters onder handen heeft. Thallein mag dan een relatief onbekend en vrij laat stuk zijn, het is duidelijk dat Xenakis in 1983, toen hij het werk schreef, zijn gave voor timing en effectieve verdeling van het muzikaal materiaal nog lang niet was kwijtgeraakt.
  Hillborg, de componist van het volgende werk, liet zich hoorbaar (en naar eigen zeggen) inspireren door de Franse Griek, maar bezit duidelijk diens gave voor het spannend houden van een werk niet. De keiharde klappen voelen gratuit aan en missen al gauw hun uitwerking, de atonale maar swingende unisonomelodietjes zijn niet bepaald geïnspireerd en de paar microtonale effecten bieden niet meer dan een flauwe kleuring. Wat Karlsen in het werk van zijn landgenoot ziet, is me niet geheel duidelijk, al werd het weer niet slecht uitgevoerd.

Na de pauze ging het verder met Kate Moores celloconcert. Dit werk beleefde, met enige aanpassingen, vanavond zijn tweede uitvoering. Bij de première, op de Gaudemeamus Muziekweek 2014, had ik de eer voor het festival te mogen recenseren. Bij die gelegenheid heb ik het stuk de hemel in geschreven. Het heeft dan ook weinig zin om mijn mening over deze compositie te herhalen. Ook nu was ik weer compleet in extase van dit werk, deze uitgebouwde versie van Days and Nature, waarin de luisteraar langzaam en subtiel, bijna plagerig, naar een climax wordt geleid die zijn gelijke in de muziek amper kent. De geluksbeleving werd alleen maar volkomener door de uitvoering, met name door de solist die nu, anders dan bij de première, volkomen synchroon liep met het ensemble.

Helaas wordt dit meesterwerk voorlopig nog niet op cd uitgebracht, en op de partituur is het ook nog even wachten. Gelukkig heb ik dit stuk twee keer kunnen horen. Ook gelukkig is dat het ASKO|Schönbergensemble maar weer eens toont alle hedendaagse muziek, van hardcoremodernisme tot tonale minimal, moeiteloos te beheersen en geen taboes in de programmering te kennen. Grote namen uit het verleden koppelen aan meesters van nu, dat mag vaker gebeuren. En Anders Hillborg, die een gevoel voor timing ontbeert, heeft van zijn Australische collega kunnen horen hoe het wel moet!